Psychoterapią nazwiemy proces, w którym terapeuta i pacjent działając w myśl przymierza terapeutycznego wyznaczają i realizują cele terapii mającej doprowadzić do zmniejszenia lub usunięcia problemów z psychiką wraz z wspierającymi je mechanizmami. Psychoterapia przede wszystkim zajmuje się leczeniem zaburzeń o charakterze nerwicowym i lękowym oraz zaburzeń osobowości, jest też przydatna w doraźnej pomocy psychologicznej. Psychoterapia ma za zadanie doprowadzić m.in. do zmiany zachowania pacjenta, wyrobienia innych postaw, wytworzenia nowych mechanizmów, ułatwienia budowania relacji interpersonalnych itp. Wśród najpopularniejszych nurtów stosowanych w psychoterapii wyróżniamy następujące podejścia: psychoanalityczne (psychodynamiczne), poznawczo-behawioralne, humanistyczno-egzystencjonalne i systemowe. Każde z nich cechuje się innym postrzeganiem źródeł konfliktu i innymi metodami pracy terapeutycznych. Terapeuci, korzystając z rzetelnej wiedzy psychologicznej rzadko dziś pracują tylko w jednym podejściu, stosując techniki z różnych nurtów w celu lepszego wykorzystania procesu terapeutycznego do leczenia pacjentów. Podstawa skutecznej terapii jest nawiązanie relacji z terapeutą Przyjrzyjmy się głównym podejściom.
Nurty w psychoterapii
Psychoterapia psychodynamiczna jest rozwinięciem klasycznej freudowskiej psychoanalizy. Źródeł problemów psychicznych upatruje w przeżyciach traumatycznych z okresu dzieciństwa i wewnętrznych konfliktach pomiędzy id, ego i superego. Te są wypierane, co powoduje objawy chorobowe. Zadaniem terapeuty jest doprowadzenie do pełnego wglądu w siebie przez pacjenta i zrozumienie przez niego mechanizmów, które determinują własne zachowanie. Wykorzystuje do tego celu m.in. Podejście poznawczo-behawioralne jako źródło zaburzeń wskazuje błędy w procesie uczenia się, co zaowocowało wykształceniem się objawów psychopatologicznych (niewłaściwą percepcją i interpretacją wydarzeń). Terapeuta pracuje poprzez analizowanie zachowania, błędów logicznych w rozumowaniu oraz treści wypowiedzi pacjenta w celu eliminacji lub poprawy schematów poznawczych oraz wyrobienia właściwych nawyków adaptacyjnych. Te powstają wskutek modelowania zachowania przy pomocy m.in. właściwej interpretacji zdarzeń, warunkowania instrumentalnego (system nagród i kar), czy nawet terapii prowokatywnej. Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna problemów upatruje w warunkach domowych w okresie dzieciństwa pacjenta, co już w dorosłym życiu powoduje u niego różnego rodzaju zachowania niepożądane. Zaburzenia powodowane są poprzez trudności w rozwoju osobistym, niemożność lub utrudnienia w samorealizacji, znikomą czy niewielką świadomość własnych potrzeb oraz poczucia wartości, wreszcie wskutek nieumiejętności podjęcia odpowiedzialności za swoje decyzje. W nurcie humanistyczno-egzystencjonalnym funkcjonuje także terapia w podejściu Gestalt. W skrócie – polega ona na zrozumieniu przez pacjenta swojej emocjonalności i dążeniu do pełnego odkrycia własnego „ja”. Do procesu inkorporuje jednak nie tylko doświadczenia życiowe pacjenta, ale i terapeuty. Terapeuta kładzie nacisk na odkrycie przez pacjenta uczuć i powodowanych nimi zachowań, a następnie naprowadzenie go na skutek, jaki wywierają one na jego życie „tu i teraz”. Podejście systemowe wreszcie jako źródło zaburzeń wskazuje problemy w komunikacji na linii pacjent – grupa społeczna. Pacjent funkcjonuje w danej grupie w oparciu o niewłaściwie wybudowane relacje z innymi, np. członkami rodziny, grupy koleżeńskiej i zawodowej. Terapeuta stara się przy pomocy zaleceń i wskazówek zmienić zasady komunikacji i współżycia pacjenta z daną grupą. To podejście bywa wykorzystywane w terapii par lub rodzin.